Rối Loạn Ăn Uống Là Gì? Dấu Hiệu, Nguyên Nhân Và Cách Điều Trị

Rối loạn ăn uống (Eating Disorders) không chỉ đơn thuần là những thói quen ăn uống lệch chuẩn. Đó là những vấn đề tâm lý nghiêm trọng ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng sống của người bệnh. Trong thời đại mạng xã hội phát triển, hình ảnh ngoại hình lý tưởng càng khiến nhiều người – đặc biệt là giới trẻ – rơi vào vòng xoáy ăn kiêng cực đoan, nhịn ăn, hoặc ăn uống mất kiểm soát. Vậy rối loạn ăn uống là gì? Có nguy hiểm không? Làm sao để phát hiện và điều trị hiệu quả?

1. Rối loạn ăn uống là gì?

Rối loạn ăn uống là một nhóm các bệnh lý tâm thần đặc trưng bởi những hành vi ăn uống không lành mạnh, ám ảnh với cân nặng, hình thể và thức ăn. Người mắc chứng này thường có nỗi sợ tăng cân mãnh liệt và có thể thực hiện những hành vi cực đoan để kiểm soát cân nặng, từ nhịn ăn, nôn mửa sau ăn, đến lạm dụng thuốc nhuận tràng.

2. Các dạng rối loạn ăn uống phổ biến

2.1. Biếng ăn tâm thần (Anorexia Nervosa)

• Nhịn ăn nghiêm trọng dẫn đến thiếu dinh dưỡng trầm trọng.
• Người bệnh luôn cảm thấy mình “béo” dù rất gầy.
• Có thể lạm dụng tập luyện, thuốc giảm cân, hoặc gây nôn.

2.2. Chứng cuồng ăn (Bulimia Nervosa)

• Ăn rất nhiều trong thời gian ngắn (binge eating) rồi tìm cách “tống khứ” qua nôn, dùng thuốc xổ, nhịn ăn hoặc tập luyện quá mức.
• Thường có cảm giác tội lỗi, xấu hổ sau các cơn ăn.

2.3. Rối loạn ăn uống vô độ (Binge Eating Disorder)

• Ăn rất nhiều nhưng không tìm cách loại bỏ thức ăn ra khỏi cơ thể.
• Dẫn đến tăng cân béo phì, trầm cảm và cảm giác mất kiểm soát.

2.4. Rối loạn ăn uống chọn lọc (Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder)

• Thường gặp ở trẻ nhỏ hoặc người lớn có tính cách kén ăn nghiêm trọng, dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng.

3. Nguyên nhân gây rối loạn ăn uống

Rối loạn ăn uống không phải do “lười biếng” hay “thiếu nghị lực” mà là kết quả của nhiều yếu tố tác động:

3.1. Áp lực xã hội và hình thể

• Chuẩn “cơ thể đẹp” trên mạng xã hội gây áp lực cho nhiều người, đặc biệt là nữ giới tuổi dậy thì.
• Sự kỳ thị về cân nặng khiến người thừa cân dễ tự ti và thay đổi hành vi ăn uống tiêu cực.

3.2. Tâm lý và bệnh lý liên quan

• Trầm cảm, lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là yếu tố nguy cơ.
• Người có tự ti thấp và hay bị phán xét dễ mắc bệnh hơn.

3.3. Yếu tố sinh học và di truyền

• Có mối liên hệ giữa rối loạn dẫn truyền thần kinh (serotonin, dopamine) và hành vi ăn uống.
• Gia đình có tiền sử rối loạn tâm thần là nhóm có nguy cơ cao.

3.4. Môi trường gia đình và nuôi dạy

• Cha mẹ hay kiểm soát, hoặc có những lời nói tiêu cực về cân nặng, vóc dáng con cái có thể khiến trẻ hình thành hành vi lệch lạc.

4. Dấu hiệu nhận biết rối loạn ăn uống

4.1. Thay đổi thói quen ăn uống

• Nhịn ăn hoặc ăn uống thất thường (ăn rất nhiều rồi lại nhịn)
• Ám ảnh với calo, thực đơn giảm cân, cân nặng, chỉ số cơ thể (BMI)

4.2. Thay đổi thể chất

• Sụt cân nghiêm trọng hoặc tăng cân không kiểm soát
• Da xanh xao, tóc rụng, mệt mỏi, chu kỳ kinh nguyệt bất thường (ở nữ)
• Loãng xương, suy giảm miễn dịch

4.3. Thay đổi hành vi – tâm lý

• Trầm cảm, tự ti, xa lánh xã hội
• Tức giận nếu bị nhắc đến chuyện ăn uống
• Thường ăn uống lén lút, hay biến mất sau bữa ăn (để nôn).

5. Rối loạn ăn uống có nguy hiểm không?

Rất nguy hiểm, nếu không được phát hiện và điều trị sớm:

• Suy dinh dưỡng nặng dẫn đến suy tim, rối loạn điện giải, tử vong
• Rối loạn nội tiết, vô sinh, mất kinh (ở nữ), giảm testosterone (ở nam)
• Tổn thương dạ dày, thực quản do nôn mửa thường xuyên
• Trầm cảm nặng, nguy cơ tự tử cao

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, rối loạn ăn uống có tỷ lệ tử vong cao nhất trong các rối loạn tâm thần, đặc biệt là Anorexia Nervosa.

6. Cách điều trị rối loạn ăn uống

6.1. Trị liệu tâm lý là nền tảng

• Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ sai lệch về hình thể, thức ăn.
• Liệu pháp gia đình: đặc biệt hiệu quả với trẻ vị thành niên.
• Tư vấn dinh dưỡng: hướng dẫn ăn uống cân bằng, hợp lý.

6.2. Sử dụng thuốc hỗ trợ

• Thuốc điều trị trầm cảm (SSRIs) trong trường hợp có lo âu, ám ảnh.
• Tuy nhiên, thuốc chỉ hỗ trợ, không thay thế trị liệu tâm lý.

6.3. Điều trị nội trú trong trường hợp nặng

• Khi người bệnh suy dinh dưỡng nghiêm trọng, có nguy cơ tử vong.
• Cần hồi phục dinh dưỡng, theo dõi sức khỏe sát sao.

7. Cách phòng ngừa rối loạn ăn uống

• Giáo dục trẻ em và thanh thiếu niên về giá trị bản thân, không dựa vào ngoại hình.
• Tăng cường sức khỏe tinh thần thông qua thể thao, nghệ thuật, giao tiếp.
• Tránh khen chê quá mức về cân nặng hoặc so sánh hình thể người khác.
• Đảm bảo môi trường gia đình tích cực, lắng nghe trẻ, giảm áp lực học tập.

8. Rối loạn ăn uống ở Việt Nam: Cảnh báo cần hành động

Tại Việt Nam, tỷ lệ người mắc rối loạn ăn uống đang có xu hướng tăng, đặc biệt ở nữ giới tuổi từ 14–25. Nhiều trường hợp che giấu bệnh rất kỹ, dẫn đến phát hiện muộn. Trong khi đó, kiến thức cộng đồng về vấn đề này còn hạn chế.

• Sự bùng nổ của mạng xã hội và trào lưu “body shaming” khiến nhiều bạn trẻ rơi vào lo âu, ám ảnh với ngoại hình.
• Các trường học và gia đình cần được trang bị kiến thức để phát hiện sớm và hỗ trợ đúng cách.

Kết luận

Rối loạn ăn uống là vấn đề nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể chữa khỏi nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Hãy lắng nghe cơ thể và cảm xúc của bạn. Đừng để những áp lực vô hình về ngoại hình phá hủy sức khỏe thể chất và tinh thần. Và nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn, đừng ngần ngại tìm đến sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý.

Xem thêm kiến thức về giảm cân: 1 Tháng Giảm Bao Nhiêu Kg Là Hợp Lý? Chuyên Gia Khuyên Gì?